Paslanmaz çelikler geniş bir kullanım alanına sahip olan önemli materyallerden biridir. Bu çelikler, kullanıldığı alanlara uygunluk göstermesi açısından farklı kalite ve özellikte üretilmektedir. 304, 310, 316, 430 gibi onlarca farklı kalite sınıfı bulmak mümkündür. Kullanım alanları son derece geniş olması paslanmaz çelik kaliteleri ve çeşitlerinin de geniş bir skalaya sahip olmasını sağlamıştır.
Paslanmaz çelikler krom kalitelerine göre, östenitik, martensitik, ferritik, süper lubleks gibi ailelere ayrılır. Bu aileler içerisinde ise farklı kalite sınıfları yer almaktadır. Paslanmaz çelik çeşitler, alaşımı oluşturan metallerinin oranına bağlı olarak belirlenir. Dereceler, çelik türünün tokluğu, korozyon dayanımı, manyetizması gibi özelliklerini tanımlar. Birçok farklı kuruluş paslanmaz çeşidi kendi sistemleriyle değerlendirse de, en yaygın kullanılan sistem Amerikan Demir ve Çelik Enstitüsü’ne (AISI) aittir.
Paslanmaz çelik dendiğinde günlük kullanımda tek bir çeşit gibi algınsa da, kullanım alanına bağlı olarak birçok farklı paslanmaz çelik türü vardır. Bu çelikler krom kalitelerine göre değişiyor fakat arasında en yaygın kullanıma sahip olanlar ise östenitik, ferritik, martensitik ve süper dublekstir.
Birçok alanda kullanılan en yaygın çelik kaliteleri olan 304 ve 316, östenitiktir. Bu çelik türü yüzde 16 ila 26 arasında krom ve yüzde 35’e kadar nikel içerir. Östenitik paslanmaz çelik en yüksek korozyon direnci olan türdün ve ısıl işlemle sertleştirilmemektedir. Bu paslanmaz çelik türü aynı zamanda manyetik değildir, sünektir ve son derece sağlamdır.
En yaygın östenitik çelik türü ise yüzde 18 krom ve yüzde 8 nikel içerdiği için 18/8 olarak da bilinen 304 kalitedir. Östentitik paslanmaz çelikler havacılık ve gıda işleme endüstrilerinde yaygın biçimde kullanılır.
Östenitik çeliğin fiziksel özellikleri genel olarak ferritik ve martensitik çeliklere benzer. Buna karşın kimyasal bileşimleri farklıdır.
Ferritik çelikler, yüzde 0,2’den daha düşük karbonlu içeriğe sahiptir. Bu da onları ısıl işlemle sertleştirilemez hale getirmektedir. Soğuk işlemle yalnızca orta derece sertleşebilirler. Östenitik çeliklere kıyasla korozyona karşı daha az dirençlidirler. Standart bir ferritik çelik, yüzde 10,5 ila 27 oranında krom içerir ve nikel içermez.
Ferritik paslanmaz çelik kaliteleri arasında en bilinenleri 409, 430, 439 ve 441’dir. Ferritik çelik genel olarak mimari uygulamaların yanı sıra otomatik trim için kullanılır.
Martensitik paslanmaz çelik türleri genel olarak yüzde 11,5 ila 18 oranında krom içerirler. Bunun yanı sıra yüzde 1.2 kadar da karbon içermektedirler. Bu çelik türleri kimi zaman nikel de içerebilir ve ısıl işlemle sertleştirilebilirler. Güçlü ve sünek bir yapıya sahip olan bu çeliğin korozyona direnci orta seviyededir ve manyetiktir. Genelde 400 seviyeleri notlarda görünürler. Çatal bıçak takımları, türbinler, cerrahi aletler ve anahtarlarda kullanılan paslanmaz çelik türü olan martensitik popüler türlerden biridir.
Östenitik ve ferritik paslanmaz çelik türlerini eşit olarak birleştiren dubleks çelikler yüzde 21 ila 27 aralığında krom, yüzde 1,35 ila 8 oranında nikel, yüzde 0,05 ila 3 aralığında bakır ve yüzde 0,05 ila 5 oranında molibden içerir. Elementlerin kombinasyonu süper dubleks çelikleri korozyona karşı en dayanıklı paslanmaz çelik türü haline getirmiştir.
Sonuç olarak, dubleks çelikler genellikle kimyasal işleme ve kimyasalları taşıyan depolama tanklarıyla konteynırların yapımında kullanılmaktadır.
Paslanmaz çelik çeşitlerinin altında onlarca farklı kalite sınıfı bulmak mümkündür. Krom kalite sınıflarına göre , paslanmaz çeliklerin özelliklerini belirlemektedir. Paslanmaz çeliğin kalitesi genel olarak belirli bazı rakamlarla ifade edilir. Bunlardan bazıları şu şekildedir; 201, 202, 303, 304, 304 DDQ, 304L, 309S, 310, 310S, 316, 316L, 316Ti, 321, 409, 420, 430, 431, 440M, 309, 439, 630.
Paslanmaz çelik kalite sınıfları açısından en yaygın olarak kullanılanlar ise; 201, 304, 316, 430 şeklindedir.
Östenitik çelik türüne dahil olan 201 ve 202 çelikler; 304 kalite paslanmaz çeliğe oranla daha az nikel barındırırlar. Bu sebeple 304 gibi manyetikleşme etkisi yapmazlar.
201 kalite paslanmaz çelikte yüzde 1 oranında nikel ve yüzde 10 oranında krom vardır. Bu sebeple mıknatıs ile 201 ve 202 numaralı çeliklerin arasındaki fark kolay kolay anlaşılmamaktadır.
201 paslanmaz çelikler ev aletleri, mutfak ürünleri, endüstriyel mutfak gereçleri gibi alanlarda yaygın olarak kullanılmaktadır.
304 kalite paslanmaz çelik, dünya üzerinde en çok tercih edilen çeliktir. Yapısal olarak bu çelik kalitesinin sahip olduğu özellikler standart seviye kabul edilmektedir. Diğer çelik türleri açısından kıyas elemanı olarak kullanılır.
304 kalite paslanmaz çelikler, korozyon direnci, mekanik özelliği, kaynak yapılabilirliği ve kimyasal bileşimi gibi konularda düşük maliyetli olmasına karşın oldukça başarılı bir performansa sahiptir. Bunun yanı sıra piyasada en yaygın olarak bulunabilen ve temin edilebilen türdür.
Östenitik paslanmaz çelik çeşidinde yer alan 304 kalite, çok sayıda ortamda kullanılmaktadır. Bu çelik yaygın olarak ev aletlerinde, otomotiv yan sanayinde, gıda, kimya ve petrokimya sanayinde kullanılmaktadır.
304 paslanmaz çeliğe göre içeriğinde daha fazla nikel içeren 316 kalite paslanmaz çelik, aynı zamanda molibden bileşenlere sahiptir. Molibden içermesi ve daha yüksek nikel bileşenler sayesinde korozyon direnci oldukça yüksektir. Korozyon şartlarının yüksek olduğu ortamlarda dahi direnç performansını uzun süreler boyunca koruyabilmektedir. Yine 304 çeliğe kıyasla kopma dayanımı çok daha yüksektir. 316 kalite paslanmaz çelik; altıgen, lama, kare ya da çubuk şeklinde farklı kalınlıklarda üretilebilmektedir. Özellikle sıvı kimyasalların ve sıcak su buharının baskın olduğu ortamlarda kullanılmaktadır.
Ferretik çelik çeşidi olan 430 paslanmaz çelik, karbonu düşük olan ve krom içeren bir sınıftır. Bileşen özellikleri nedeniyle 430 paslanmaz çelik sınıfı ürünler kaynaklanabilmektedir. İçeriğinde nikel olmamasından kaynaklı mıknatıslanabilir özelliği bulunan 430 (1.4016) kalite paslanmaz çelik, mobidensiz olduğundan ötürü fiyat konusunda daha düşük maliyetlere sahiptir. Bu kalitedeki paslanmaz çelikler genel olarak ısıl işleme tabi tutulmazlar. Dekoratif amaçlı ve otomotiv endüstrisinde yaygın olarak kullanılan bu çelik türü mutfak eşyaları ve ev gereçlerinde de kullanılabilmektedir.
